Dat doet de natuur goed

Binnenkort gaan de lindebomen weer bloeien.
Toen we in Nijverdal kwamen wonen, stonden er in de Grotestraat geen platanen, zoals nu, maar linden. Die gingen in 1984 bij de reconstructie van de Grotestraat voor de bijl. De winkeliers en het winkelend publiek hadden namelijk in de zomer veel last van de honingdauw. Honingdauw is een suikerhoudende kleverige substantie die wordt uitgescheiden door lindebladluizen die zich te goed doen aan de sappen in de bladeren.
Deze honingdauw drupt naar beneden en besmeurt de voorwerpen in de directe omgeving van de boom, zoals bankjes, wegdek en nog erger: de auto. Wanneer op de honingdauw roetdauwschimmels groeien, verandert de kleverige laag in een zwarte massa, wat de ergernis nog groter maakt.
Overal verdwenen in de loop der jaren de lindelanen. De boomkwekers zaten echter niet stil. Via selectie, enting en door soorten te kruisen zijn er lindebomen geteeld, die resistent zijn tegen lindebladluizen.
Een van die soorten is Tilia mongolica ‘Buda’. Aan de Van Alphenstraat in Nijverdal, aan de kant van het Helmerink, staan 5 exemplaren.

Bijzonderheden

• De oervorm van de Tilia mongolica ‘Buda’ komt oorspronkelijk uit Noord-China en natuurlijk uit Mongolië. Het is een langzaam groeiende boom. Hij wordt ongeveer 10 meter hoog.
• Deze variëteit is gekweekt in de tuinen van de universiteit van Boedapest, Hongarije.
• De variëteitsnaam ‘Buda’ heeft niets te maken met Boeddha, maar verwijst naar ‘Budapest’, de hoofdstad van Hongarije.
• De boom gedijt goed op droge plaatsen en kan goed tegen hitte.
• De bladeren zijn in vergelijking met andere lindeblaadjes vrij grof getand. In de herfst kleuren ze geel.
• De boom bloeit in juni met opvallende dof groengele bloempjes. Het is een echte bijenboom (bee tree).

Locatie: aan de Van Alphenstraat bij het Helmerink in Nijverdal
Coördinaten: 52.356060, 6.467079
Bron:
* Bronnen algemeen.

‘Want een boom, een boom is een bruiloft’
Hans Andreus

Als we in een stad zijn, gaan we graag even naar een hortus of arboretum. Een hortus botanicus is een plantenverzameling met een wetenschappelijk karakter. In een arboretum is een verzameling bomen te bezichtigen. Net als veel gewone bedrijven hebben deze tuinen te lijden van de coronacrisis. Ik ben daarom lid geworden van de vereniging van vrienden van de Hortus Botanicus Amsterdam. Op de website van de Hortus Botanicus Amsterdam luisterde ik naar een van de podcasts die ze hebben opgenomen. Het onderwerp was de Anna Paulownaboom. Het was een geweldig leuk verhaal, zodat ik direct dacht: ‘zou er in onze gemeente Hellendoorn ook een exemplaar te vinden zijn’? Dat bleek inderdaad het geval.

Paulownia tomentosa is een vorstelijke boom. De boom komt van oorsprong uit China en is vandaar eeuwen geleden in Japan beland. In beide landen stond de boom in hoog aanzien en werd veel bij tempels en keizerlijke verblijven aangeplant. Rond 1830 werd de boom in Europa geïntroduceerd. Het werd de lievelingsboom van koningin Anna Paulowna, dochter van de Russische Tsaar Paul I en echtgenote van de Koning Willem II. Als eerbetoon vernoemde de arts-botanicus Philipp Franz von Siebold de boom naar haar; Paulownia tomentosa. De soortnaam tomentosa betekent viltig, harig. Dit heeft niets te maken met koningin Anna Paulowna, maar duidt op het feit dat alle jonge delen van de boom (knoppen, twijgen, bladeren) behaard zijn.

Bijzonderheden

• De Paulownia tomentosa aan de Merelweg is in 2006 geplant en wordt ± 12 meter hoog. De Nederlandse naam is ‘Anna Paulownaboom’. De Engelse benaming is ‘Princess Tree’ en in Japan heet de boom ‘Kiri Zoku’.
• De langesteelde donkergroene bladeren worden opvallend groot, soms wel 40 cm. Ze lijken op die van de Catalpa bignonioides (Trompetboom). De bladeren van de Anna Paulownaboom zijn echter aan beide zijden viltig behaard en staan twee aan twee tegenover elkaar. Dat is bij de Trompetboom niet het geval.
• De bloemen laten zich pas laat in het voorjaar (eind april, begin mei) zien. Het is de moeite van het wachten waard; de bloei is indrukwekkend en uitbundig. Aan bijna alle takken verschijnen grote trossen blauwpaarse bloemen. De afzonderlijke bloemen lijken qua vorm op de bloemen van het vingerhoedskruid en hebben aan de binnenkant een donkerpaars met gele vlek. De bloemen trekken veel bijen en hommels aan.
• Uit de bloemen ontstaan eivormige, 3-4 cm lange, spitse, tweekleppige doosvruchten. Elk met meer dan 1500 gevleugelde zaadjes. Een forse boom kan meer dan 1 miljoen zaadjes voortbrengen. Deze kunnen door de wind over een grote oppervlakte worden verspreid. Het is maar goed dat de gekiemde zaadjes een strenge winter meestal niet overleven, anders zou Paulownia tomentosa weleens een plaag kunnen worden.
• Bijna alles is buitengewoon aan de Paulownia tomentosa: de enorme bladeren, de grote bloemen, de bijzondere zaaddozen met daarin meer dan 1500 zaden. Zo ook hun enorme groeikracht. In gebieden met warme zomers, zachte herfsten en milde winters kan een zaadje in een jaar uitgroeien tot boompje van 3 meter. Na 3 jaar is hij al 5 meter hoog.
• Over de boom doen een paar mooie verhalen de ronde:
  • De Paulownia tomentosa als contactadvertentie
    In China was het vroeger de gewoonte om bij de geboorte van een meisje een Paulownia tomentosa te planten. De boom en het meisje groeiden samen op. Wanneer de boom volwassen was (meestal na ± 15 jaar) en bloeide, wist iedereen uit de omtrek dat het meisje huwbaar was. Als het meisje ging trouwen werd de boom omgehakt en diende als bruidsschat.
  • Een Paulownia tomentosa verschepen van Japan naar Europa was een lastig karwij. Toch groeiden er in de 19e eeuw in veel grote havensteden meerdere exemplaren van de Paulownia tomentosa. Dat kwam zo. In die tijd was het Chinees porselein een belangrijk exportproduct. Om het porselein tegen breuk te beschermen, werden de leerachtige doosvruchten van Paulownia tomentosa gebruikt om lege ruimtes op te vullen. De doosvruchten waren als het ware de voorlopers van het bubbeltjesplastic. Bij aankomst in de havens sneuvelde er wel eens een kist en sprongen er doosvruchten open met als gevolg dat er overal Paulownia’s ontkiemden.

Locatie: aan de Merelweg in Nijverdal voor huisnummer 10
Coördinaten: 52.360443, 6.488063
Bronnen:
* Bronnen algemeen.

Wij hadden vroeger een vogelbosje met onder andere een paar wilde lijsterbessen en aalbessen (Ribes rubrum). Aalbessen vind ik lekker, maar merels en lijsters lusten ze ook. Op zich had ik daar geen moeite mee, want er bleven nog genoeg bessen voor mij over en ik wist dat het tijdelijk was. Als de bessen (eigenlijk steenvruchten) van de wilde lijsterbes rijp waren, zouden de merels en de lijsters de aalbessen links laten liggen. Midden juli was het meestal zo ver.
Wilde lijsterbessen bloeien nu (2020-05-03). Wanneer je het weet, ziet je ze overal. In ieder seizoen is er wel iets specifieks aan deze boom/struik. In de lente de roomkleurige bloemen, in de zomer de opvallende blaadjes, in de herfst de bessen (steenvruchten) en in de winter de donkere sterk behaarde knoppen.

Bijzonderheden

• De wilde lijsterbes is een sterke boom. Hij doorstaat met gemak lage temperaturen en in tijden van droogte kan hij, zonder dat het hem deert, een deel van zijn bladeren laten vallen. Hij verdraagt vrij veel schaduw en heeft weinig te lijden van ziekten.
• Het blad bestaat uit allemaal kleine blaadjes aan de steel, meestal 11 tot 19, die zelf geen steeltje hebben Alleen het eindblad heeft een steeltje van 2 cm Het hele blad is 20 cm. De deelblaadjes zijn gezaagd. De bovenkant is donkergroen en kort na het uitlopen zilvergrijs behaard. De onderkant is viltig grijsgroen.
• De platte schermen met kleine roomwitte bloemen verspreiden in mei en juni een weeïge geur.
• De ‘bessen’ van de lijsterbes zijn eigenlijk geen bessen, maar steenvruchten. In de oranjerode vruchtjes bevinden zich namelijk 2 à 3 steenharde zaden die in juli/augustus rijp zijn en het einde van de zomer inluiden. De ‘bessen’ bevatten veel vitamine C. Vogels zorgen voor de verspreiding, omdat de onverteerbare zaden hun lichaam weer verlaten. Dit is een prima samenspel: de boom zorgt met haar bessen voor het in standhouden van lijsters en lijsters zorgen als tegenprestatie voor het voortbestaan van de wilde lijsterbes.
• De wilde lijsterbes is – ook in Nijverdal – een zeer algemene boom, die in allerlei soorten landschap prima gedijt, van vlakten tot heuvels, van schaduwrijke plekken tot zonbeschenen droge gronden. De struik/boom stelt heel geringe eisen aan bodem en klimaat en woekert overal waar maar een plekje vrij is.
• Naast de wilde lijsterbes zijn er nog meer dan 100 andere soorten lijsterbessen. In arboretum Belmonte te Wageningen bevindt zich de grootste verzameling van Nederland.
• Uit oogpunt van biodiversiteit is het aanplanten van wilde lijsterbessen een goede keuze. Lijsters, merels, spreeuwen, vliegen, motten, bladwespen, (solitaire) bijen, hommels etc. zullen het waarderen.
• De wilde lijsterbes werd vroeger als lokaas gebruikt bij de volgelvangst. Het Latijnse aucuparia verwijst daar nog naar. Aucuparia is afgeleid van aucupor: op vogelvangst gaan.

Locatie: overal in Hellendoorn, maar ook aan de Lage Esweg in Nijverdal
Coördinaten: 52.350503, 6.463635
Bronnen:
* Bronnen algemeen.
* Bomenstichting, de lijsterbes

Het beste moment om een boom te planten is tien jaar geleden. Het op één na beste moment is nu.
Confucius

De gemeente Hellendoorn is rijk aan bomen. Elk jaar komen er weer nieuwe bij, gewone en bijzondere. In 2014 werd een heel bijzondere boom geplant. Hij staat op de hoek van de Mensinkweg met de Godfried Bomansstraat. We hebben deze te danken aan Mannes Konijnenbelt. Mannes was in 2014 veertig jaar in dienst bij de gemeente Hellendoorn. Zijn collega’s bij de afdeling Groen gaven hem een heel bijzonder cadeau: een nieuwe boomsoort die naar hem vernoemd is! Het zaad voor deze meidoorn komt uit China. Het is afkomstig van de Crataegus pinnatifida. Enkele zaden zijn uitgezaaid in het Von Gimborn Arboretum te Doorn. Boomkweker Albert Leemreize uit Ruurlo kweekte van een zaailing uit het arboretum een nieuwe boomsoort; Crataegus pinnatifida ‘Mans’.

Bijzonderheden

• De Crataegus pinnatifida ‘Mans’ is weliswaar een meidoorn, maar vreemd genoeg heeft deze soort geen doorns.
• Deze soort bloeit in mei met witte bloemen.
• De bessen zijn groter dan die van de gewone ‘eenstijlige meidoorn’ (Crataegus monogyna) en dieprood van kleur.
• De bessen worden graag gegeten door vogels, maar ook mensen zijn geïnteresseerd in de vruchten vanwege hun geneeskrachtige werking.
• De schors is schubbig.
• De bladeren lijken op die van de eenstijlige meidoorn, maar ze zijn groter.
• In de herfst trekt de boom de aandacht door zijn bijzondere herfstkleuren.

Locatie: in Nijverdal op de hoek van de Mensinkweg met de Godfried Bomansstraat (naast nummer 38).
Coördinaten: 52.358644, 6.470303
Bronnen:
* Spinsels, het verenigingsblad van de IVN-afdeling Hellendoorn-Nijverdal. juli 2014
* Albert Leemreize, https://www.boomkwekerijleemreize.nl/zoeken/Crataegus-pinnatifida-Mans.

Heemtuin ‘De Goaren’ (verbastering van Garten, dus tuin) werd in het midden van de jaren 1980 aangelegd. Op een terrein van 3300 m² ontstonden een schraalgrasland, heide- en bosvegetatie, een houtwal, een vijver, een muurtje en akkertjes. Het ligt verstopt achtet de Rossinistraat. 2020-04-24 stond de brem in bloei. De brem is om meerdere redenen een opvallende plant, maar springt vooral door zijn grote vlammend gele bloemen in het oog; een niet-bloeiende brem valt niet erg op. De brem komt niet overal in Nederland voor; de verspreiding beperkt zich tot de zandgronden. In de gemeente Hellendoorn is de struik echter overal te bewonderen; er is hier zandgrond in overvloed.

Bijzonderheden

• De twijgen zijn donkergroen en vijfkantig.
• De bloemen hebben een opvallende geur. Ze behoren tot de vlinderbloemigen.
• Informatie over bestuivingstechniek, vlag, kiel en zwaard vind je hier.
• Het aantal struiken breidt de laatste jaren uit. Dat is te danken aan het feit dat er al jarenlang geen strenge winters zijn geweest. Tegen langdurig strenge vorst zijn de struiken niet bestand.
• We kunnen 3 tot 4 weken van de bloei genieten. En niet alleen wij, want (honing)bijen en hommels en andere insecten komen ook graag op bezoek.
• Als de bestuiving met succes heeft plaatsgevonden, ontstaan er later platte , donkere peultjes met lichtbruine zaden erin. De peultjes springen bij rijpheid met een knalletje open, waardoor de zaden over een kleine afstand worden verspreid.

Locatie: in de Heemtuin aan de Rossinistraat in Nijverdal (naast nr. 113)
Coördinaten: 52.351243,6.485939
Bron:
* Bronnen algemeen.

“Je ziet het pas, als je er langskomt en het je opvalt.” Aan de Hexelerweg staan drie exemplaren van Malus toringo ‘Brouwers Beauty’. Ze bloeien op dit moment ( 2020-04-24) uitbundig.

Bijzonderheden

• De bladeren zijn enkelvoudig, vaak gelobd, spits, behaard en hebben een gezaagde rand en wigvormige voet.
• Biodiversiteit: Malus toringo ‘Brouwers Beauty’Syn Malus is in trek bij bijen en andere bestuivende insecten.
• De boom is bladverliezend en goed winterhard.
• In de nazomer verschijnen de knikkergrote gele tot oranjegele vruchten. Pestvogels, merels, lijsters en spreeuwen zijn er verzot op.

Locatie: aan de Hexelerweg te Nijverdal, tegenover nummer 4
Coördinaten: 52.352718, 06.467294
Bron:
* Bronnen algemeen.

Deze boom is inmiddels gekapt.

Sinds een week heb ik de nieuwe ‘Heukels Flora van Nederland’ in huis. Daarin is te lezen dat het Amerikaans krentenboompje bloeit in april-mei. Dat was in de zeventiger jaren van de vorige eeuw inderdaad het geval. Toen planden we eind april nog ‘krentenbloesemtochten’. Nu bloeit het Amerikaans krentenboompje 3 weken eerder (2020-04-08).
Uit de verte lijken de bloempjes roomwit van kleur. Dichterbij gekomen zijn ze gewoon wit. De roomwitte waas wordt veroorzaakt door de prille, oranje-bruine blaadjes van de krentenboompjes.
Kijk eens naar de bloempjes: krentenbloesem heeft vijf bloemblaadjes. Ze zijn lang en smal en raken elkaar nauwelijks. Ze vormen een slanke ster.

Bijzonderheden
Zie hier.

Locatie
Coördinaten: 52.347470, 06.465718