De gewone vlier is voor de gemeente Hellendoorn een bijzondere boom/struik; hij staat namelijk als boom in het wapen van onze gemeente.
Toen de wapenkundigen Jhr. Mr. Victor de Stuers en F.A. Hoefer eind 19e eeuw in opdracht van de gemeente Hellendoorn een wapen mochten ontwerpen, kwamen ze tot het volgende voorstel: een veld van azuur (hemelsblauw) met ongekleurde strepen beladen met een vlierboom en klimmend hert van goud(geel) op een terrasse van sinopel (groen). (A. Ponsteen: Het kerkdorp Hellendoorn in vroeger eeuwen.)
De Raad van Hellendoorn gaf op 20 juli 1898 zijn goedkeuring aan het voorstel en de tekening, vandaar dat sinds die tijd de gewone vlier het wapen “siert”. De vlierboom werd niet zomaar gekozen. Volgens enkele naamkundigen uit die tijd was de naam Hellendoorn namelijk afgeleid van Holunder, dat Vlierboom betekent. Dat niet iedereen de deskundigen geloofde, is misschien, bedoeld of onbedoeld, af te lezen uit de tekening. De toenmalig directeur van het Overijssels Museum heeft de vlierboom namelijk zodanig afgebeeld, dat je er alle kanten mee uit kan.
Ongeacht of de Sambucus nigra (gewone vlier) een plaats verdient in het wapen van Hellendoorn: het is zeker een door veel mensen en dieren gewaardeerde gebruiksboom.
In 1984 schreef ik voor het IVN een artikel over de gewone vlier. Ik vermeldde toen de gewone vlier eind juni in bloei stond.Bijna 40 jaar later zie je eind mei overal de vlierbloemen in grote schermen de bosjes en ander struikgewas opsieren. De gewone vlier is een graadmeter waaraan je kunt zien hoe het klimaat verandert.
Bijzonderheden:
- De gewone vlier is een struik of kleine boom. Hij is niet kieskeurig; voelt zich overal thuis, maar prefereert een verstoorde, voedselrijke, lichte plek. Er zijn meerdere soorten vlieren die op elkaar lijken; de gewone vlier onderscheidt zich van de anderen door het witte merg in de takken.
- Sambucus is Grieks en betekent ‘fluit’. Van de vlier kun je fluitjes maken. Hoe je dat kunt doen, vind je hier. We hebben er het woord ‘flierefluiter’ aan te danken. Minder muzikale kinderen kunnen het holle takje ook gebruiken als proppenschieter. Nigra komt uit het latijn. Nigra is zwart en verwijst naar de zwarte bessen van de gewone vlier.
- De bladeren bestaan uit vijf tot zeven getande deelblaadjes met kenmerkende geur die ontstaat wanneer je een blad fijnwrijft. Die geur is zo apart, dat je hem uit duizenden (nou ja) kunt herkennen.
- De gewone vlier is nu (eind mei) getooid met grote roomwitte bloesemtuilen, waaraan je ze in de verte al kon herkennen. Dichtbij gekomen blijken die uit vele bloempjes te bestaan. Elk bloempje heeft 5 kelk- en kroonblaadjes, 5 meeldraden en een driedelige stamper. . Ook de bloesem van de Vlier is opvallend geurig. De bloempjes worden bestoven door insecten, in het bijzonder door zweefvliegen.
- Vanaf eind augustus zijn de bessen een gewilde voedselbron voor vogels. Vooral merels, lijsters en spreeuwen eten er graag van en zijn belangrijke zaadverspreiders.
- Het is bekend, dat de gewone vlier vroeger werd beschouwd als de huisapotheek voor de gewone mensen. Vele kwalen en ziektes werden bestreden met “brouwsels” van vlierbloesem en vlierbessen. Ook nu worden zijn geneeskrachtige eigenschappen nog vaak aangewend.
- Paddenstoelen hebben vaak betekenisvolle namen. Denk daarbij aan de aardappelbovist, eekhoorntjesbrood, geweizwammetje enz. Zo is er ook een paddenstoel, die de naam judasoor draagt. Een tamelijk zeldzame paddenstoel, die hoofdzakelijk te vinden is op oud hout van …… de vlier. Op plaatsen waar oude vlieren staan, moet je maar eens naar die paddenstoel zoeken. Hij heeft de vorm van een oor, is bruinrood van kleur en zacht behaard. Het schijnt dat Judas Iskariot zich, nadat hij Jezus verraden had, opgehangen had aan een vlier. Door het afbreken van een tak was hij daarbij een oor kwijtgeraakt. Sinds die tijd komt, als herinnering daaraan, op sommige oude vlieren het zogenaamde judasoor voor. Aangezien de gewone vlier echter niet inheems is in de Palestijnse regio, is dit verhaal waarschijnlijk niet waar. Het is echter een leuk anekdote; legenden rond bomen maken deze nog interessanter dan ze al vaak zijn.
Locatie: op de hoek van het Blokkenpark aan de NicolaasBeetsstraat naast nr. 15
Coördinaten: 52.356970, 6.467985
Bronnen:
Goudzwaard, Leo, ‘Loofbomen in Nederland en Vlaanderen, Zeist, KNNV Uitgeverij