De laatste jaren fiets ik vaak via de Paulus Potterstraat naar het centrum van Nijverdal. Op deze manier vermijd ik het drukke verkeer en het fijnstof van de Rijssensestraat. Een mooie bijkomstigheid is dat ik dan ook langs de prachtige bomen van het Rembrandtplein kom. Er is daar altijd wel wat te zien. In juni/juli gaat de tamme kastanje daar helemaal uit zijn dak. Veel mensen worden vaak pas in de herfst enthousiast over die boom vanwege het verzamelen van de tamme kastanjes. Op dit moment (juni/juli) is de boom eigenlijk veel interessanter. Het lijkt wel of hij alles uit de kast haalt om de aandacht te trekken. De boom staat in volle bloei met duizenden mannelijke (en minder vrouwelijke) bloempjes die met hun nectar en geur zorgen dat het daar een lieve lust is voor de insecten. Zowel de insecten als de boom hebben er baat bij: de vrouwelijke bloempjes worden bestoven waardoor de bloempjes zich ontwikkelen tot vruchten en de insecten profiteren van het stuifmeel en de nectar.
Boombeschrijving
Bomen zijn werkelijk.
Hun bladeren praten werkelijk
met woorden veelzeggend en letterloos.
Hun toppen zingen.
Hun stammen zwijgen
hoorbaar.
Hun wortels houden
van de aarde.
Bij een boom
staande moet ik wel
ademen als een boom.
Naar een boom
ziende zie ik|
hemel en aarde in elkanders
armen.
Want een boom,
een boom is een bruiloft.
Hans Andreus
Bijzonderheden
- De tamme kastanje op het Rembrandtplein is in 1967 geplant.
De oudste tamme kastanjes van ons land (Arnhem 2 exemplaren en Beek (Gld) zijn zo’n 350 jaar oud. Onze boom is dus nog relatief jong. . - De wetenschappelijke naam voor de tamme kastanje is Castanea sativa. Kastanje is afgeleid van Castanea en sativa betekent in het latijn ‘aangeplant’.
- De boom is familie van de beukenfamilie, waar ook de eiken en de beuken toe behoren.
- Tot het geslacht Castanea behoren nog een aantal soorten, maar er groeit maar 1 soort van nature in Europa en dat is Castanea sativa (tamme kastanje.
- De tamme kastanje heeft een relatief korte stam.
De bast is aanvankelijk glad, maar vertoont laten verticale groeven.
- Vaak is op latere leeftijd ook de typische draaigroei van de stam te zien.
- In de winter zijn de knoppen aan de takken roodbruin en eirond. Ze worden beschermd door twee of drie schubben.
- Het blad verschijnt voor de bloeit. Het is tot wel 25 cm lang, dun leerachtig, stevig met scherpe, grote toegespitste tanden. De bovenkant is glanzend donkergroen, de onderkant is bleekgroen. In het najaar zorgen ze voor prachtige herfstkleuren. Deze verlopen van groen, naar geel, goudgeel om vervolgens bruin te eindigen. De afgevallen bladeren blijken veel beter te verteren dan de die van de eiken en beuken.
- Het hout van de tamme kastanje is duurzaam en waardevol. Het is geschikt om er meubels, vloeren, palen, schuttingen etc. van te maken.
- Wie een Castanea sativa (tamme kastanje) plant om van de bloemen en kastanjes te genieten moet dat op jonge leeftijd doen, want je moet 20 tot 30 jaar wachten op de eerste bloemen.
- Je hoeft niet bang te zijn dat een gezonde tamme kastanje omwaait. Hij heeft namelijk een korte zware penwortel, die zich al gauw vertakt in diepgaande zware zijwortels.
- De tamme kastanje is eenhuizig en eenslachtig: de vrouwelijke en mannelijk bloemen staan apart aan dezelfde boom. In juni / juli is de boom op zijn mooist wanneer hij bedekt wordt met een deken van talrijke mannelijke bloempjes die verenigd zijn in sierlijke, ruim 10 cm lange draadvormige katjes.
- De vrouwelijke bloemen zijn korter en staan in groepjes van drie aan de basis van de mannelijke katjes. Ze zijn omgeven door een omhulsel waaruit later de stekelige bolster groeit met daarin de twee of drie kastanjes.
- De bloeiwijzen hebben zowel kenmerken van windbestuivers (zoals hun familieleden de eiken en beuken) als van insectenbestuivers.
Op grond van het grote aantal mannelijke bloemen en het ontbreken van lokmiddelen bij de vrouwelijke bloemen zou de boom als windbestuiver aangemerkt kunnen worden. Door de nectar en de geur van de mannelijke bloemen zou je de boom echter ook tot de insectenbestuivers kunnen rekenen. Het zal de boom niet uitmaken op welke wijze de vrouwelijke bloemen bestoven worden, als het maar gebeurt.
- De vruchten van de tamme kastanjes worden bolsters genoemd. Deze ontwikkelen zich in de zomer. Wanneer de kastanjes in de bolsters rijp zijn, valt de bolster van de boom. Als deze de kans krijgt uit te drogen , springt hij op een gegeven moment in vier kleppen open. Veel bolsters worden echter al verzameld voordat ze opengesprongen zijn.
- De bolsters zijn geen vruchten om met blote handen aan te pakken. Doe je dit toch dan heb je grote kans dat stukjes van de dunne, vlijmscherpe stekels in je vingers blijven steken.
- In tegenstelling tot de buitenkant zijn de bolsters van binnen heel zacht. In het gelukkige geval dat de bolster 3 kastanjes bevat, is de middelste het dikst. De kastanjes die aan weerskanten zitten, zijn allebei dunner. De kleine pluimpjes boven aan de kastanjes zijn de resten van de stempel.
- Wanneer de zomer warm en vochtig is en tot in de herfst voortduurt, is de kwaliteit en de smaak van de tamme kastanjes op zijn best.
- Mede dankzij Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten zijn er veel tamme kastanjes aangeplant in onze gemeente. Vooral de Eelerberg en de Sprengenberg trekken jaarlijks zo rond oktober vele ‘zoekers’. De noten, want dat zijn tamme kastanjes eigenlijk, zijn rijk aan koolhydraten en arm aan vet.
- Als je niet weet hoe je van deze kastanjes soepen, geroosterde vullingen, desserts, cakes, brood of gewoon gepofte kastanjes kunt maken kun je op internet alle informatie vinden die je hiervoor nodig hebt.
Locatie: De Castanea sativa (tamme kastanje) staat op het Rembrandtplein aan de kant van de Paulus Potterstraat.
Coördinaten: 52.35898175673 6.464587339869
Bronnen:
Goudzwaard, Leo, ‘Loofbomen in Nederland en Vlaanderen, Zeist, KNNV Uitgeverij
Stelt van der, Hans, De bomen in Artis en Hortus, De oude stad, Amsterdam, 1989
Flora van Nederland
Botanische Tuinen van Nederland
De Bomenstichting
